ÖNSÖZ


"Hukuki islâmiyye ve bulanan fıkhiyye" unvanı ile yazmış olduğum eser-i âcizi 1949 tarihinde İstanbul Hukuk Fakültesi tarafından altı cilt olmak üzere tab ve.neşr edilmişti. Bilâhare 1955 tarihinde birinci cildi yine Fa­külte tarafından tekrar tab ettirilmişti.

Birçok zevad ise bu .tslâm Hukukuna ait mufassalca eserin tekrar tamamen tab edilmesini arzu etmekte bulun­duklarından oğlum Selim Bilmen'in gayretleriyle tekrardan "sekiz cilt" olmak üzere yeniden rab'ına mübaşeret olun­muştur. Milletimizin ilmi varlığına âcizane bir hizmette bulunmak nimetine mazhar olmak ümidiyle bu eserimizin tekrar tab edilmesi iltizam edilmiştir.

Hak Tealâ Hazretlerinden muvaffakiyetler niyaz eylerini.

Em.Diyanet İşleri Reisi ÖMER NASliHI BİLMEN

Ömer Nasuhı BİLMEN[2]



(Hukuki İslâmiyye ve Istilahatı Fikhiyye Kamusu) unvanile yazılan bu eser, İslâm Hukukunun başlıca bütün aksamını ihtiva etmektedir. Bu kısımlar, en zi­yade Hanefî mezhebi üzerine müdevven mesail ve ahkâmı muhtevidir. Çünkü İslâm muhitinde asırlardan beri tatbik sahasında bulunan mezahibi fıkhiye ara­sında Hanefî mezhebine ait olan hukukî meseleler, hükümler daha büyük bir vüs'at ve inkişafı haiz ve İslâm âleminin daha çok yerlerinde carî bulunmuştur.

Maahaza bu mesail ve ahkâmı müteakip sair mezahibe ait hukukî mesele­lerin ,hükümlerin mühim bir kısmı da « () işaretile kavisler içinde yazılmış, bu suretle hukukî meslekler arasındaki ittifak ve ihtilâf noktalan gösterilmiş, bun­ların arasında mukayeseler yapılabilmesi gayesi takip edilmiştir.

Bü eserde mündemiç fıkhı meselelerin istinat ettiği şer'î deliller, ciltler vü-cude getirecek kadar büyük bir vüs'ati haiz, «İlm-i Hılâf» da ve mufassal fıkıh kitaplarında yazılı olduğundan bunlardan bahsedilmem İştir. Yalnız mesailin es­babı mucibesi mesabesinde olan ve hikmeti teşrüyesini teşkil edip «İlesli Fıkhiy-ye» ve «Menati Hüküm» adını alan birkisım aklî, içtihadî delillere, mülâhaza­lara işaretle iktifa olunmuştur.

Biz, bu usulü iltizam etmekle müçtehidini kiramın nazar noktalarını gös­termiş, fikr-i hukukînin inkişafına ve muhtelif hukukî meslekler arasmda muka­yeseler yapılması imkânını temine hizmet etmiş bulunmaktayız.

Bu eserin pek cemiyetli olan muhteviyatı için en muteber fıkıh kitapları me'haz teşkil etmektedir. Bazı meselelerin me'hazleri yanı başlarında gösteril­miş ise de kısmı âzaminin me'hazleri hemen yanıbaşında gösterilmemiştir. Çün­kü bu meselelerden bir çokları için müttehit, müteaddit, hukuk erbabınca ma­lûm me'hazler mevcut olduğundan her meselenin altında me'hazlerini göstermek zait ve külfetli olacaktır. Bu cihetle her kısmın nihayetinde başlıca me'hazlerin gösterilmesile iktifa olunmuştur.

Bu eserde yazılan meseleler, kolayca zapt ve ihata edilebilmek maksadilc muhtelif serlevhalar altında tertip ve tasnife tâbi tutulmuş, bu hususta en ziya­de «Kitabi Bedayüssanayi fi Tertibişşerayi» urvanlı muazzam eserden istifade olunmuştur.

Bu kamusta «Mecellei Ahkâmı Adliye» deki bütün mesail, münderiç bu­lunmuş, hukuka ait bir çok ıstüahati fıkfciyye, madde madde yazılmış, hakların­da îâzımgclen izahat verilmiş, bunlardan bir çoklarının lûgavî mânâları da ya­zılarak aralarındaki münasebetlere işaret olunmuştur.

İslâm hukukunun ne gibi esaslara istinat ettiğini gösteren ve hukuka mü­teallik: kanunların, nizamların ilmî bir surette anlaşılmasına yardım edip hukuk fikrinin inkişafım temine hadim bulunan «usulü fıkıh» İlmine dair de biraz ma­lûmat verilerek bu da eser için bir methal olarak tertip edilmiştir.

İslâm hukukunun esaslain-Jan olup hukukî kabiliyetin artmasına ve tat­bikatın kolaylamasına hizmet eden, Mecellece de kabul edilmiş bulunan (99) kaidei fıkhiyede bu methal kısmında yazılmış ve bunlar kâfi derecede izah edil­miştir.

İslâm hukukçularını teşkil eden ve kudreti ilmiyelerine göre muhtelif taba-kata ayrılmış bulunan büyük müttehitlerin, f akınların teracimi ahvaline dair de muhtasarca malûmat verilerek bununla da methal kısmına bir «TabakatÜlfuka» faslı ilâve edilmiştir.

Bütün bunlar ile eserin heyeti umumiyesL bir methal ile müteaddit kitap­lardan müteşekkil, altı cildi havi buJunmuş olmaktadır. Eserin sonuna bütün mündericatma dair hecâ harfleri tertibile bir cetvel de ilâve edilecektir.

Şunu da arz edeyim ki, bizim bu eserde (Hukuki İslâmiyye) den maksadı­mız, muamelâta —yâni; ukubata, münakehata, müfarekata vesair medenî, ikti­sadî muamelelere-müteallik ahkâmı şer'iyenin heyeti mecmuasıdır.

İslâm uleması, hukuk yerine fıkıh, ilmi hukuk yerine ilmi fıkıh tâbirlerini ihtiyar etmişlerdir. Maahaza aralarında fark vardır. Şöyle ki: Hukuk ve ilmi hu­kuk ile nâs arasında carî muamelâta müteallik bir ilim kast olunur. Fıkıh veya ilmi fıkıh ise hem bu muamelâta, hem de dinî vezaif ve vecaibe, —başka tâbir ile ahkâmı ibadâte müteallik bir ilimdir. Bu cihetle ilmi fıkhın sahası daha geniş bulunmaktadır.

Nâçiz kalemimle tedvinine muvaffak olduğum bu eserin hukuk namına bir hizmet sayılabilmesi şerefine nailiyetimi feyyazı kerim olan Haktealâ Hazretle­rinden niyaz eylerim.